การศึกษาวิธีคิด โลกทัศน์และภูมิปัญญา

3. วิถีการปฏิบัติงานช่างและแบบแผนการถ่ายทอดองค์ความรู้จากรุ่นสู่รุ่น

จากการรวมทีมของสล่าทั้งสามคมนำคณะช่างจากเมืองเชียงแสนและลูกทีมจำนวนหนึ่งลงไปทำงานออกแบบและรับเหมาก่อสร้างวิหารและศาลหลักเมือง วัดมิ่งเมือง อ.เมือง จ.น่านในปี พ.ศ.2535 โดยมีสล่าประกอบ มงคลคลี เป็นหัวหน้าทีม ในการออกแบบและวางแผนบริหารจัดการโครงการ มีสล่าแดงกับสล่าเสาร์แก้ว เป็นเสมือนมือซ้าย-ขวา ในการร่วมทีมทำงานกับกลุ่มช่างและคนงานพื้นถิ่นเมืองน่าน การออกแบบใช้แนวความคิดการสร้างวัดที่เป็นจุดศูนย์รวมจิตวิญญาณของคนเมืองน่าน ที่ก่อเกิดความมั่นคง แปลกใหม่วิจิตรพิสดาร อลังการ สวยงามเป็นที่สนใจของประชาชนและนักท่องเที่ยว โดยรูปแบบพุทธศิลป์แบบล้านนาประยุกต์ร่วมสมัย ใช้เทคนิคการสื่อความหมายของวิหารสีขาวทั้งหลังประกอบด้วยลวดลายปูนปั้นแบบประยุกต์ที่แปลกใหม่ โดยการผสมผสานรูปแบบศิลปะและสถาปัตยกรรมขอมยุคพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 น่าน สุโขทัย ลาวหลวงพระบาง เชียงใหม่และเชียงแสน มาผสมกลมกลืนเป็นรูปแบบและลวดลายใหม่ตามการตีความและจินตนาการของทีมสล่าเชียงแสน การทำงานใช้ระยะเวลาก่อสร้างร่วม 7 ปีจึงแล้วเสร็จ ทำให้เป็นสถานที่ก่อสร้าง สถานที่ทดลองและเรียนรู้ ของเหล่าช่างฝีมือและคนทีมงานที่เป็นกรรมกร ช่างฝึกหัดได้รับประสบการณ์ในการซึมซับสุนทรียศาสตร์ ศิลปะและความสวยงาม ฝึกหัดฝีมือเชิงช่าง การเรียนรู้เทคนิควิธีการก่อสร้างและเทคนิคสูตรปูนปั้นสมัยใหม่ที่ใช้ปูนซิลิก้าซีเมนต์ผสมน้ำยาเคมีแทนน้ำปูนขาวซึ่งเป็นนวัติกรรมสมัยใหม่มาแทนที่ปูนโบราณที่ใช้ระยะนานในการหมักและมีขั้นตอนในการหาวัตถุดิบและการปรุงปูนปั้นที่ซับซ้อน องค์ความรู้การออกแบบแนวประยุกต์ร่วมสมัย ทดลองปฏิบัติและการใช้เทคนิคสมัยใหม่ ทำให้การต่อยอดและพัฒนาองค์ความรู้แก่กลุ่มช่างปูนปั้น การสร้างกลุ่มแรงงานให้มีทักษะพัฒนาไปสู่ช่างรุ่นใหม่ การได้ประโยชน์ของบริษัทผลิตน้ำยาเคมีที่ผสมแทนน้ำปูนขาวที่ได้ทดลองการใช้ทำงานจริงเพื่อพัฒนาสูตรน้ำยาเคมีให้มีประสิทธิภาพสูงขึ้น กลุ่มสล่าเชียงแสนและสล่าพื้นถิ่นได้รับประโยชน์จากการถ่ายทอดองค์ความรู้แบบการปฏิบัติความคู่ไปกับทักษะความรู้ก่อให้เกิดความชำนาญทำให้ปัจจุบันก่อเกิดช่างปูนปั้น ผู้รับเหมาก่อสร้างงานพุทธะศิลป์ที่แตกออกมาทำงานอิสระอีกหลายกลุ่ม

ขั้นตอนการถ่ายทอดองค์ความรู้ กลุ่มลูกทีมเลือกมาจากเด็กวัยรุ่นที่ขาดโอกาสในการเรียนตามระบบการศึกษา มาจากหลายปัจจัย พื้นฐานครอบครัวส่วนใหญ่ยากจนเรียนจบระดับประถมศึกษาชั้น ป. 6 หรือสึกจากการบวชสามเณรมาเป็นฆราวาส มีใจอยากทำงานหาเงินเลี้ยงชีพ จึงมาสมัครเป็นกรรมกรก่อสร้างทั้งผู้ชาย ผู้หญิง การทำงานกรรกร ยกของ ยกปูน ผสมปูนปั้น ขุดดิน ฝึกก่อฉาบ ทำงานไม้เบื้องต้น ทำงานเหล็ก ยก ผูกมัดลวด ตัดและดัดเหล็กเสริม ตัดกระจกประดับผนังและประติมากรร เป็นเบื้องต้น กรรมกรหลายคนมีหัวศิลปะที่ซึมซับและมีพรสวรรค์ ทักษะช่างฝีมือเบื้องต้นที่ดี เริ่มการสังเกตและเรียนรู้จากการทำงานจริง แบบโบราณที่เรียกว่า “ครูพัก ลักจำ”เริ่มมีทักษะฝีมีพ่อครูหรือสล่าเสาร์แก้ว จะให้เริ่มผสมปูนปั้นแบบบอกสูตรปูนปั้น สูตรปูนก่อฉาบ ปูนโครงสร้าง ปูนซีเมนต์ ทราย หิน น้ำยาเคมีแทนน้ำปูนขาวต่อสูตรสัดส่วนต่างๆ งานปั้นก็ให้เริ่มทำลวดลายง่ายๆเบื้องต้นก่อนตามแบบหรือโครงลวดลายที่สล่าเสาร์แก้วขึ้นให้ หรือช่างรุ่นใหญ่ที่มีความชำนาญอยู่ในทีมทำงานขึ้นให้พอมีทักษะฝีมือพัฒนาขึ้นมาอีกก็จะให้เป็นลูกมือผู้ช่วยช่าง และพัฒนาขึ้นมาเป็นช่าง อยู่ที่ตัวของแต่ละคนว่ามีพื้นฐานทักษะ ปัญญาไหวพริบ พรสวรรค์ด้านศิลปะ ถนัดด้านงานโครงสร้างไม้และคอนกรีต งานจิตรกรรม งานประติมากรรม งานติดกระจกสี โดยภาพรวมสล่าเสาร์แก้วจะออกแบบทั้งหมดแล้วบริหารจัดการงานก่อสร้าง ติดต่อประสานงานกับผู้มีส่วนเกี่ยวข้อง หาลูกทีมช่างฝีมือแต่ละหมวดงาน

งานออกแบบและก่อสร้างวิหาร ขั้นตอนก่อนออกแบบ ด้วยชื่อเสียงและผลงานเชิงประจักษ์ที่ปรากฏในวัดและสถานที่สำคัญหลายแห่งทำให้เป็นที่กล่าวขานในวงการพระภิกษุสงฆ์และกลุ่มช่างแขนงต่างๆร่วมถึงบริษัทผู้ผลิตปูนซีเมนต์สำหรับงานปูนปั้นสำเร็จรูป บริษัทผู้ผลิตน้ำยาเคมีแทนน้ำปูนขาว ติดต่อประสานเข้ามาเพื่อให้ช่วยออกแบบพร้อมรับเหมาก่อสร้างจนแล้วเสร็จ การรับโจทย์และวัตถุประสงค์ แนวความคิด ความต้องการ งบประมาณก่อสร้างและระยะเวลาที่กำหนด เมื่อตกลงว่าจ้าง สล่าเสาร์แก้วจะทำแบบร่างเบื้องต้นให้ผู้มีส่วนเกี่ยวข้องได้รับทราบ และประชุมสรุปจนลงตัวเป็นที่พอใจของทุกฝ่ายแล้วตกลงรับงานและราคาค่าจ้างเบื้องต้น โดยเสาร์แก้วรับงานออกแบบและก่อสร้างจะไม่เอางบประมาณมาเป็นตัวตีกรอบจินตนาการของท่าน ขั้นตอนออกแบบ สล่าเสาร์แก้วจะทำการออกแบบร่าง นำเสนอแนวความคิดในการออกแบบ เหตุผล ที่มาอันสัมพันธ์กับบริบทแวดล้อมของสถานที่ จนได้รูปแบบที่สวยงามได้สัดส่วนเป็นที่พอใจของทุกฝ่ายในรายละเอียด วัสดุ งบประมาณการก่อสร้าง ระยะเวลาก่อสร้าง แล้วจึงไปหาช่างเขียนแบบและวิศวกรมาทำแบบก่อสร้างเพื่อยื่นขออนุญาตก่อสร้างต่อกรมศาสนาและหน่วยงานเจ้าพนักงานปกครองท้องถิ่นที่เกี่ยวข้อง ขั้นตอนการยื่นขออนุญาตปลูกสร้างอาคาร

ขั้นตอนหลังออกแบบ ขั้นตอนเริ่มลงมือก่อสร้างวิหาร ด้วยพื้นฐานเดิมในชีวิตของสล่าเสาร์แก้วตั้งแต่วัยเด็กเคยศึกษาบวชเรียนในทางธรรมถึงระดับนักธรรมเอก มีความเชี่ยวชาญด้านโหราศาสตร์และการประกอบพิธีกรรมตามคติความเชื่อของคนล้านนาโบราณ จนปัจจุบันได้รับเกียรติให้เป็นผู้ทำพิธีแบบประเพณีโบราณ (ปู๋จ๋าน) จะทำการหาฤกษ์ยาม วันเวลาในการอันเป็นมงคลในการประกอบพิธีกรรมต่างๆ รวมทั้งมีความรู้เรื่องเครื่องสังเวยเซ่นไหว้ บวงสรวงบูชา พานศรีสู่ขวัญแบบต่างๆที่เกี่ยวข้องกับประเพณีล้านนา การวางแผนงานก่อสร้างและบริหารจัดการโครงการ ในการทำงานก่อสร้างให้แล้วเสร็จ ในภาพรวมการทำงานก่อสร้าง ทีมทำงานช่างแต่ละแขนงจะเป็นพันธมิตรกัน และมาทำงานประสานร่วมกันในแต่ละหมวดงาน ช่างรับเหมาโครงสร้าง ช่างก่อฉาบ ช่างประติมากรรมปูนปั้น ช่างจิตรกรรมฝาผนัง ช่างประดับตกแต่งกระจก ช่างไม้และงานแกะสลัก  ช่างทาสี ช่างปูกระเบื้องงานพื้น ช่างงานดุนโลหะและทำช่อฟ้า ฉัตรทองเหลือง เป็นต้น โดยการทำงานของสล่าเสาร์จะบริหารจัดการงานก่อสร้างและลงมือปฏิบัติงานเองในขั้นตอนหลักๆดังที่กล่าวมาเกือบทั้งหมดในส่วนขอบเขตงานข้างต้น จากจินตนาการสู่การออกแบบ ลงมือปฏิบัติงานจริงเกือบทุกขั้นตอน การวาดลวดลายลงในงานจริงในสัดส่วนหนึ่งต่อหนึ่ง การลงมือทำงานโครงสร้าง งานคอนกรีตและไม้ งานปูนปั้น จนอำนวยการก่อสร้างให้แล้วเสร็จให้มีคุณภาพและมาตรฐาน ความประณีตสวยงาม วิจิตรพิสดาร จนเป็นที่พอใจของทุกฝ่าย